सिद्धार्थ उद्यान, औरंगाबाद

बगिचा, उद्यान, सर्पोद्यान, मत्स्यालय, प्राणिसंग्रहालय अशी सर्वच मांदियाळी एकाच ठिकाणी असणारी खूप कमी ठिकाणे महाराष्ट्रात आहेत. राज्यातील महानगरपालिकांनी त्यासाठी सोयही केलेली आहे. मराठवाड्याची राजधानी असणाऱ्या औरंगाबाद शहरात असणारे व महापालिकेने तयार केलेले सिद्धार्थ उद्यान हे एक मोठे ठिकाण आहे. बगिचा, उद्यान, सर्पोद्यान, मत्स्यालय, प्राणिसंग्रहालय अशी सर्वच स्थळे सिद्धार्थ उद्यानात पाहायला मिळतात.

औरंगाबाद शहरातील मध्यवर्ती बस स्थानकाला लागूनच महापालिकेने हे उद्यान उभे केले आहे. दोन्हींची भिंत एकच आहे, असे म्हटले तरी वावगे ठरणार नाही. त्यामुळे या ठिकाणाला पोहोचणे अगदी सोपे आहे. सुट्टीच्या दिवशी इथे मोठी गर्दी पाहायला मिळते. औरंगाबाद शहरातील नागरिक सुट्टी कुटंबासोबत घालवण्यासाठी या उद्यानाला भेट देतात. शिवाय जिल्ह्यातील अनेक शाळांच्या सहलीही इथे भेट देताना दिसत आहेत. उद्यानात प्रवेश केल्याबरोबरच भगवान गौतम बुद्धांची मोठी मूर्ती समोर दृष्टीस पडते. यावरूनच उद्यानाला सिद्धार्थ उद्यान असे नाव का दिले याचे उत्तर मिळते. मूर्तीच्या आजुबाजूच्या परिसरात बागबगिचा फुलविण्यात आला आहे. शिवाय मोठे गवती लॉन्सही आहेत. डाव्या बाजुने गेल्यास प्रथम मत्स्यालय दृष्टीस पडते. अनेक नाना प्रकारचे मासे इथे पाहायला मिळतात. मुख्य उद्यानाबरोबरच मत्स्यालय व प्राणिसंग्रहालयात प्रवेश मिळाविण्यासाठी वेगळी प्रवेश फी द्यावी लागते, हे विशेष! सर्पोद्यानासाठी मात्र प्रवेश शुल्क नाही. प्रत्येक सर्पोद्यानात दिसतात तसे सुस्त झालेले साप याही उद्यानात पाहायला मिळाले. पण, विविध प्रकारचे साप पाहून आपली ज्ञानवृद्धी होते, याचेच समाधान मानावे. भारतातील सर्व मुख्य जातीतील साप इथे पाहायला मिळतात. उद्यानात सर्वात शेवटी प्राणिसंग्रहालय आहे. उद्यानातील सर्वात मोठा भाग इथेच व्यापला गेलेला आहे. वाघ, सिंह व बिबट्याबरोबरच अनेक रानटी प्राणी येथे दृष्टीस पडतात. त्यांना मुक्त संचार करता यावा म्हणून पिंजऱ्यांचे क्षेत्रफळ अधिक करण्यात आले आहे.

औरंगाबाद शहरात कधी जाणे झाल्यास इथे भेट देण्यास हरकत नसावी.

छायाचित्रे:

भगवान बुद्धांची मूर्ती

मत्स्यालय प्रवेशद्वार

मत्स्यालय

मत्स्यालय

लॉन्स

हत्ती कारंजा

प्राणिसंग्रहालय

प्राणिसंग्रहालय

सर्पोद्यान प्रवेशद्वार

सर्पोद्यान

 

अंजनेरी: हनुमानाचे जन्मस्थान

नाशिक आज जरी रामाच्या वास्तव्यामुळे पवित्र झाले असले तरी इथे रामायणाचा बराच पौराणिक इतिहास आहे. रामभक्त हनुमानाचा जन्म अंजनी मातेपोटी नाशिकजवळ अंजनेरी येथे झाला होता. अंजनेरी हा गिरीदुर्ग नाशिकपासून २२ किलोमीटर अंतरावर आहे. नाशिकमधुन त्र्यंबकेश्वरकडे जाणाऱ्या रस्त्यावर अंजनेरी गाव वसलेले आहे. बसने जायचे असल्यास खालची अंजनेरी व वरची अंजनेरी असे दोन स्टॉप आहेत. वरची अंजनेरी ही अंजनेरी दुर्गाच्या जवळ लागते.

हनुमानाच्या वास्तव्याने पावन झालेली ही भूमी त्र्यंबकेश्वरपासून केवळ ५ ते ६ किलोमीटर अंतरावर आहे. मुंबईकडून येणाऱ्यांसाठी हा रस्ता सोयीचा पडेल. हनुमानाचे जन्मस्थान म्हणून परिचित असले तरी अंजनेरी हे पर्यटकांसाठी एक मेजवानी असणारे स्थळ आहे. इथे एकंदरीत १०८ जैन लेणी आढळून येतात. मूळ अंजनेरी गावापासून गडाकडे जाण्याकरिता एक किलोमीटर पर्यंत गडावर गाडी (दुचाकी व चारचाकी) नेता येते. नवरा-नवरी नावाच्या दोन गडसुळक्यांपासून अंजनेरी दुर्गाकडे रस्ता जातो. त्यासाठी दोन डोंगर पार करून जावे लागते. पहिल्या डोंगरानंतर अंजनीमातेचे छोटेखानी मंदीर दृष्टीस पडते. तिथुन दुसरा डोंगर ओलांडल्यानंतर भव्य पठार आहे. व शेवटी वायुपुत्र हनुमानाचे लहानसे मंदीर दृष्टीस पडते. इथवर येण्याचा मार्ग थोडासा खडतर असल्याने मारूतीचे भव्य मंदीर बांधलेले नसावे. त्र्यंबकेश्वर रस्त्यावरच अंजनेरी गावात भव्य सिद्ध हनुमान देवस्थानाचे मंदीर बांधलेले आहे. बहुतांश पर्यटक व भाविक ह्या मंदीरात हनुमानाचे दर्शन घेऊनच अंजनेरी गडाच्या दर्शनासाठी पुढे जातात. सिद्ध हनुमान देवस्थानात हनुमानाची ११ फुटी ध्यानमग्न उंच मूर्ती दृष्टीस पडते.

अंजनेरी पहिल्या पर्वतावर पुढे गेल्यावर दोन वाटा लागतात. एक डावीकडे वळते तर दुसरी समोरच्या बालेकिल्ल्याकडे जाते. डावीकडच्या वाटेने वळल्यावर १५ मिनिटांतच आपण सीता गुहेपाशी येऊन पोहोचतो. दोन खोल्यांची ही गुहा आहे. इथे १० ते १२ जणांना राहताही येते. गुहेच्या भिंतींवर अनेक शिल्पे कोरलेली दिसून येतात. समोर असणार्‍या वाटेने बालेकिल्ल्यावर गेल्यावर वीसच मिनिटांत आपण दुसर्‍या अंजनीमातेच्या मंदिरात पोहोचतो. हे मंदिर सुद्धा प्रशस्त आहे. किल्ल्याचा घेरा फार मोठा आहे. किल्ल्याच्या पठारावर बाकी काही पाहण्यासारखे काही नाही. अंजनेरी गडाची भव्यता मात्र लक्षात राहुन जाते. समोरच त्र्यंबकेश्वरचा ब्रम्हगिरी पर्वत मनात घर करुन जातो. अंजनेरी गावापासून मंदीरापर्यंतचा प्रवास हा साधारणत: दोन तासांचा आहे. दुर्गभ्रमंती म्हणून जायचे असल्यास अंजनेरीला भेट देण्यास हरकत नसावी.

छायाचित्रे:

अंजनेरी पर्वत

श्री सिद्धहनुमान देवस्थान

अंजनेरी गांव

अंजनेरी येथील तलाव

अंजनीमाता मंदीर

अंजनेरी पर्वतावर पावसाळ्यात तयार होणारे तळे

अंजनेरी: दोन पर्वतांमधील खिंड

पर्वतावरील विस्तीर्ण परिसर

नांदूर-मध्यमेश्वर पक्षी अभयारण्य

महाराष्ट्रातील काही मोजक्या पक्षी अभयारण्यांपैकी एक म्हणजे नांदूर-मध्यमेश्वर होय. नाशिक जिल्ह्यातील निफ़ाड तालुक्यात नांदूर येथे हे अभयारण्य आहे. नाशिकच्या जीवनवाहिनी असणाऱ्या गोदावरी व कादवा या नदींच्या संगमावर बांधलेले धरण म्हणजे नांदूर-मध्यमेश्वर होय. या धरणाच्या बॅकवॉटर परिसरात सतत अनेक पक्षांची रेलचेल असते. शिवाय यात अनेक स्थलांतरीत पक्षांचाही समावेश असतो. निरनिराळ्या पक्षांच्या किलबिलाटात नांदूर-मध्यमेश्वर परिसर सतत गजबजलेला दिसतो. त्यामुळेच नांदूर-मध्यमेश्वर बंधारा अर्थात गोदावरी-कादवा संगम परिसर पक्षी अभयारण्य म्हणून घोषित करण्यात आलेला आहे. धरणामध्ये डावीकडून येणारी गोदावरी व उजवीकडून वाह्णारी कादवा यांचा सुरेख संगम पाहता येतो. नांदूर-मध्यमेश्वर हे नाव तेथील संगमेश्वर व मध्यमेश्वरच्या प्राचीन मंदिरांमुळे पडले आहे. धरणाच्या बॅकवॉटर परिसरात संगमेश्वर तर धरणाच्या खाली गोदावरी नदी तीरावर मध्यमेश्वरचे मंदिर पाहता येते. पाणी कमी असताना धरणाच्या बांधाऱ्यावरुन विविध पक्षांचे दर्शन करता येते. सँडपायपर्स, किंगफ़िशर, टिटवी यांसारख्या पक्षांची येथे नेहमीच ये-जा असते. पाण्यावर स्थिर राहून अचानक सूर मारणारे किंगफ़िशर्स हे येथील नेहमीचे दृश्य. आपल्या आवाजाने आसमंत भारावून टाकणारा भारद्वाज, धनेश, तांबट व कोतवाल असे विविध पक्षीही येथे पाहायला मिळतात. शिवाय धरणावरुन दिसणारा सुर्यास्त हा नयनरम्य असतो. हा परिसर नाशिकपासून ५० किमीवर आहे. तसेच तो निफ़ाड या तालुक्याच्या ठिकाणापासून अवघ्या १३ किमीवर आहे. स्वत:चे वाहन असेल तर या परीसरात पोहचणे खूप सोपे पडते. महाराष्ट्रातील पक्षी अभयारण्य म्हणून येथे भेट देण्यास काही हरकत नसावी.

छायाचित्रे:

संगमेश्वर मंदीर

संगमेश्वर

धरण

संगम परिसर

धरणातील मध्यमेश्वर मंदीर