केशवसुत स्मारक

मराठी भाषेच्या सारस्वतांपैकी कोकणामध्ये जन्मलेले कवी म्हणजे केशवसुत अर्थात कृष्णाजी केशव दामले होय. गणपतीपुळ्याजवळचे मालगुंड हे त्यांचे जन्मगाव. यंदा दुसऱ्यांदा गणपतीपुळ्याला आलो. आणि मागच्या वेळेप्रमाणे याही वेळी मालगुंडमधील केशवसुतांच्या स्मारकाला भेट दिल्याशिवाय राहवले नाही. साहित्यिकाचे गाव, घर, परिसर कसा असतो? त्याची उत्सुकता सर्वांनाच असते. अर्थात ती आम्हाला देखील होती. या गावात आल्यानंतर केशवसुतांवर इथल्या नयनरम्य परिसरामध्ये नक्कीच निसर्ग संस्कार झाले असावेत, याची अनुभूती आली.
गणपतीपुळ्यापासून दोनच किलोमीटर अंतरावर मालगुंड वसलेले आहे. गावात प्रवेश केल्यानंतर मध्यवर्ती ठिकाणी डावीकडे समुद्राच्या दिशेने जाणारा एक रस्ता लागतो. इथून अगदीच काही शे मीटर अंतरावर केशवसुतांचे दुमदार घर दिसून येते. कोकण मराठी साहित्य परिषदेच्या पुढाकारातून त्याचे संवर्धन आणि जतन केले आहे. कोकणातील अन्य वैशिष्ट्यपूर्ण घराप्रमाणेच या घराची रचना दिसून येते. आपण या स्मारकात प्रवेश करतो तिथे समोरच मोठ्या अक्षरांमध्ये केशवसुतांचे नाव लिहिलेले आहे. याच खोलीमध्ये केशवसुतांचा जन्म झाला होता. आजही या घराची रचना तत्कालीन परिस्थितीनुरूप जतन करून ठेवल्याचे दिसते. याच्या मागच्याच बाजूला केशवसुतांच्या अनेक कवितांच्या कोनशीला बसविलेल्या आहेत. कोणीही मराठी भाषाप्रेमी या कविता वाचताना दंग होऊन जाईल. या कोनशीला संग्रहालयाच्या समोरच केशवसुतांच्या ‘तुतारी’ या कवितेचे शिल्प सुबक पद्धतीने तयार केल्याचे दिसते. एक अर्थाने त्यांच्या या रचनेला केलेला हा मानाचा मुजराच आहे. स्मारकाच्या शेवटी एका छोट्याखानी इमारतीमध्ये डावीकडे मराठी ग्रंथालय आहे, तर उजवीकडे मराठी कवींचे एक दालन तयार केलेले आहे. या दालनामध्ये आपल्या इतिहासात नोंद घ्यावी अशा मराठी कवींची रेखाचित्रे व त्यांच्या प्रमुख रचना लिहिलेल्या दिसतात. आपली भाषा ज्यांनी समृद्ध केली, त्यांचे आठवण म्हणून हे दालन आपण निश्चित पाहू शकतो.
एकंदरीत साहित्याशी निगडित हा परिसर असल्याने या ठिकाणी पर्यटकांची कधीच गर्दी नसते! अतिशय निवांतपणे आपण हा परिसर न्याहाळू शकतो, इथे फिरण्याचा अनुभव घेऊ शकतो, इथल्या कविता वाचू शकतो आणि इथल्या ग्रंथालयामध्ये पुस्तक वाचन देखील करू शकतो. कोणत्याही मराठी भाषाप्रेमीने किमान एकदा तरी भेट द्यावी असा हा परिसर आहे.